Het schrift

Van A tot Z

Het moment wanneer een samenleving zijn eigen schrift ontwikkelde, markeerde dit haar overgang van de prehistorie naar de historie. Zo was elk schrift uniek en kenmerken aan een samenleving. Het stelde de samenleving in staat om kennis, cultuur en administratie vast te leggen. Wat tot vandaag de dag nog altijd het geval is. 

Evolutie van de schriftvormen

Op heel de wereld zijn er bijna evenveel talen als samenlevingen. Toch kunnen we al deze verschillende talen (schriften) onderverdelen in drie grote groepen: het logografisch schrift, syllabisch schrift en het alfabetisch schrift. Hoe deze drie schriftvormen zijn ontstaan en zich verder ontwikkelden bespreken we hieronder.

De eerste en oudste groep die we bespreken is het logografisch schrift. We kunnen terug in de tijd gaan tot 3500 v. Chr., de overgang van prehistorie naar historie.
In deze schriftvorm stond één symbool voor één woord, idee of concept; denk aan emoticons. Dit maakte eenvoudige handelstransacties met anderstalige samenlevingen mogelijk. Zo moest je als handelaar de taal van de regio niet spreken of begrijpen maar kon je elkaar begrijpen a.d.h.v. symbolen. De eenvoudigheid van het schrift had ook een aantal nadelen. Zo moest er voor elk nieuw concept een nieuw symbool komen en waren complexere taalkundige constructies als vervoegingen of tijdsrelaties niet mogelijk.

Daarom evolueerde het schrift naar het syllabisch schrift, waarbij symbolen geen woorden, ideeën of concepten meer voorstelden, maar klanken. Elk symbool staat voor een lettergreep, meestal een combinatie van een medeklinker en een klinker. Dit vergemakkelijkt het leren en gebruik van het schrift omdat het aantal tekens zich beperkt tot het aantal mogelijke lettergrepen van de taal. In het syllabisch schrift kunnen we met minder symbolen, uitgebreider schrijven.

De derde groep is het alfabetisch schrift. Je zou kunnen zeggen dat dit een vereenvoudiging is van het syllabische schrift. De symbolen in het schrift staan niet meer voor een lettergreep maar voor een specifiek geluid, ook wel foneem genoemd. Zo verschillen kat en rat alleen in het eerste foneem. Het grote voordeel is dat het aantal symbolen nog beperkter wordt maar het aantal mogelijke combinaties voor nieuwe woorden oneindig wordt. Dit zorgde er voor dat dit schrift eenvoudig over te nemen was door anderstalige samenlevingen. Sommige talen hebben letterlijk hun eigen accenten, waarbij gebruikers aangepaste klanken herkenbaar maken door klanktekens op hun letters te plaatsen.

Deze 3 grote groepen van schriftvormen worden tot vandaag nog altijd gebruikt. Zo maakt China gebruik van een logografisch schrift ( 兔 = konijn). Het syllabisch schrift wordt bijvoorbeeld nog gebruikt in India en zijn buurlanden. Het alfabetisch schrift wordt gebruikt door talen met bv Germaanse en Romaanse wortels zoals in België, Mexico, Rusland, Turkije en vele anderen.

Invloed op de vier maatschappelijke domeinen

Nu we het ontstaan en de ontwikkeling van het schrift kennen, kunnen we ons verder verdiepen op de invloed hiervan op de vier verschillende maatschappelijke domeinen. Samenlevingen ontwikkelen verder en breiden uit door een gestage bevolkingsgroei. Hierdoor worden deze beschavingen ook complexer. In de vier maatschappelijke domeinen lichten we telkens een invloed van het schrift toe op deze veranderende samenleving.

Economisch

Akkerbouw gecombineerd met irrigatie voorziet de samenleving van een groter voedselsurplus. Door deze verhoogde landbouwopbrengst ontwikkelde de arbeidsspecialisatie zich en kon een deel van de opbrengst verhandeld worden met andere steden of samenlevingen voor grondstoffen die schaars of niet aanwezig waren. Door de langeafstandshandel ontstaat de noodzaak om te kunnen communiceren tussende verschillende steden en regio's. Enkel mondelinge overdracht is niet meer voldoende. Deze communicatie loopt echter niet altijd even vlot.

Politiek

Wanneer het aantal mensen dat in een nederzetting of stad leeft, toeneemt; vraagt dit om meer organisatie en structuur. De elite neemt hierin het wetgevend initiatief. Onder elite verstaan we een aristocratische dynastie, een raad van ouderen of een theocratische macht. Om willekeur in de rechtspraak te vermijden, kan een geschreven lijst aan wetten een noodzakelijk middel zijn voor rechtbanken doorheen de samenleving.

Cultureel

Cultureel
Het gebruik van het schrift bleef niet beperkt tot het economische en politiek domein. De auteur heeft talloze mogelijkheden om epische verhalen neer te pennen, romantische poëzie op een bierviltje achter te laten of het volgende Oscar winnende script samen te stellen. Op cultureel vlak kan het belang van het schrift niet overschat worden. Heel wat van de wereldgeschiedenis werd in beweging gezet door enkele van deze teksten, denk aan de hindoeïstische Veda's in Indië of de Bijbel, die men niet voor niets het Heilig Schrift noemt.

Deze teksten vormden een spiegel voor de samenlevingen die ze opstelden. Zelfs iets simpel als een inscriptie in een schouderblad kunnen ons de diepste wensen en dromen van de Chinese keizers onthullen.

Sociaal

In heel wat filosofische en literaire cirkels weet men al langer dat namen krachten hebben. Denk hierbij aan de namen van God in de verschillende monotheïstische religies. Een naam geeft ons identiteit, geeft ons vat op de mensen rondom ons. Iemand die ons roept, gebruikt onze naam. De grootste beslissing na een bevalling is het kiezen van, jawel, een naam.

Een naam kunnen schrijven vormt een eerste grote verwezenlijking voor jonge kinderen. Dit hoeft niet te verwonderen. Het schrijven van de naam zal doorheen het leven van elke persoon verantwoordelijkheden met zich meebrengen. Wat vult men als eerste in op de wiskundetoets in het eerste leerjaar? Jouw naam. Wat zet men onderaan het contract wanneer het individu zijn eerste huis koopt? Jouw naam. Het kunnen schrijven van jouw naam betekende in het verleden dat men niet langer een analfabeet was, maar dat de persoon verantwoordelijk was voor zijn eigen acties en niet langer in een kinderlijke status verkeerde.

Zoals we bij deze pijlen zien, geeft een naam ons ook de mogelijkheid om eigendom op te eisen. 

Waarom in de canon?

Waarom zou het schrift niet thuis horen in de wereld canon. Het schrift is op minstens 3 verschillende momenten en plaatsen afzonderlijk tot stand gekomen: in Mezzo-Amerika, het Midden Oosten en Azië. Elk van deze was uniek aan haar samenleving, maar beïnvloedde deze al dan niet op dezelfde manier en met een even grote impact. Zo bood het de mogelijkheid om ideeën tot wijd en ver te verspreiden. Als het waren heeft de wetenschap zich kunnen ontwikkelen tot wat het nu is dankzij de ontwikkeling van het schrift.
In het kort eindigt de prehistorie en start de historie met de ontwikkeling van het schrift. 

Historische bron bevraging

Bron rechts: klaagtablet aan Ea-nāṣir

Bron links: Fenicische pijl punten

• CONTEXT

• Wat voor soort bron is het?
  De bron is een primair historisch geschreven bron.
• Wie is de auteur/maker?
  Addo, zoon van Aki.
• Wanneer is de bron gemaakt?
  De pijl wordt gedateerd in de periode van de 12e - 11e eeuw v.Chr.
• Waar is de bron gemaakt?
  Niet gekend.
• Welke maatschappelijke domeinen koppel je aan de bron?
  Het politiek en sociale domein.
• Historische vraag: Waarvoor werd het schrift allemaal gebruikt binnen de verschillende maatschappelijke domeinen?
  
• Is het een bruikbare bron om een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag?
  Ja, de bron is bruikbaar om de onderzoeksvraag te beantwoorden.
• Is het een betrouwbare bron om een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag?
  De bron is betrouwbaar, omdat er geen mening op staat.
• Beantwoord de historische vraag.
  De inscriptie 'pijl van Addo, zoon van Aki'. Kan gezien worden als het toe eigenen van eigendom door middel van zijn naam erop te schrijven. Wat tot het sociale domein zou horen.

Link met de minimumdoelen

8.1
De leerlingen onderbouwen een historisch referentiekader met structuurbegrippen, scharnierpunten en kenmerken van een periode.
De leerlingen leren dat het ontstaan van een schrift het einde van de prehistorie en de start van de historie is voor een samenleving. Dat deze voor de westerse samenleving in 3500 v.Chr. staat. Maar bij andere samenlevingen vroeger, later of rond dezelfde periode ligt. Zo zien de leerlingen ook dat het schrift begon als een regionaal gebeuren en zich vandaaruit verder verspreide tot een mondiaal niveau.

8.2
De leerlingen onderscheiden voor elk van de drie bestudeerde historische periodes kenmerken van samenlevingen evenals gelijkenissen en verschillen in kenmerken tussen samenlevingen uit elk van de verschillende periodes.
De leerlingen maken kennis met de 3 grote schriftvormen: logografische, sullabische en alfabetische schrift. De kenmerken van deze schriften als ook de samenleving die deze gebruikte en vandaag nog gebruiken.

8.3
De leerlingen illustreren beperkingen van de westerse periodisering.
De leerlingen komen te weten dat het schrift zich niet alleen heeft ontwikkelt in het Oud Nabije Oosten, maar zelfstandig tot ontwikkeling is gekomen in verre Oosten en Meso-Amerika.

8.4
De leerlingen evalueren de context, betrouwbaarheid, representativiteit en bruikbaarheid van historische bronnen in het licht van een historische vraag.
De leerlingen voeren een bronnen onderzoek uit op verschillende bronnen, afkomstig van verschillende samenlevingen.

Begrippenlijst

• 3500 v. Chr. = einde van de prehistorie, start van oud nabije oosten (westerse periodisering).
• Akkerbouw = vorm van landbouw.
• Alfabetisch schrift = één symbool voor één foneem.
• Arbeidsspecialisatie = proces waarbij men zich kan specialiseren in één arbeid/werk.
• Aristocratische dynastie = macht wordt uitgeoefend door een kleine, erfelijke elite klasse.
• Cultureel domein = alles wat te maken heeft met kunst, godsdienst, wetenschappen, techniek, ontspanning...
• Economisch domein = alles wat te maken heeft met arbeid, geld, handel, vervoer...
• Elite = kleine groep mensen met buitengewone privileges.
• Foneem = één klank (bv. /a/, /b/, /c/…).
• Historie = periode waarin geschreven bronnen zijn.
• Irrigatie = kunstmatige bevloeiing.
• Logografisch schrift = één symbool voor één concept.
• Maatschappelijke domeinen = het is een term die verwijst naar een belangrijk onderdeel binnen de samenleving. Zoals het politieke, economische, cultuur en het sociale domein.
• Meso-Amerika = een gebied strekkend van midden Mexico tot Nicaragua.
• Mondiaal = over de hele wereld.
• Nederzetting = een bewoonde plaats.
• Politieke domein = alles wat te maken heet met macht, bestuursvorm, rechten...
• Prehistorie = periode waarin geen geschreven bronnen zijn.
• Regionaal = betrekking binnen een streek.
• Samenlevingen = groep mensen.
• Sociaal domein = alles wat te maken heeft met het individu, de groep, rollen, verhoudingen tussen mensen...
• Stad = plaats waar een groot aantal mensen wonen, met een eigen bestuur.
• Steden = meervoud van stad.
• Syllabisch schrift = één symbool voor één klank.
• Theocratische = macht wordt uitgeoefend door religieuze leiders.

Bibliografie