De Zwarte Dood

De wereld haat het als de pest.

De afbeelding hierboven toont een tekening van een snaveldokter uit Rome. De tekening is gemaakt in 1656 door Paul Fürst.

De pest is een ziekte die al eeuwenlang effecten heeft op de wereldbevoling. Deze ziekte heeft in totaal al miljoenen doden veroorzaakt en is tot op vandaag de dag, op lokaal niveau, nog steeds aanwezig. Wanneer we het over de pest hebben, denken de meeste mensen aan het bekendste voorbeeld van een pestuitbraak: de Zwarte Dood.

De Zwarte Dood is de naam die we geven aan de pestuitbraak die van 1347 tot 1352 Europa op zijn kop zette. De pest verspreidde zich over heel Europa op een zeer efficiënte manier. De ziekte infecteerde vlooien die op zich op ratten gingen zitten. Deze ratten verspreidden zich over Europa in de steden. In totaal zal de pest tussen de 20 en 50 miljoen doden veroorzaken in Europa alleen. Dit cijfer houdt geen rekening met de sociale en economische effecten die de Zwarte Dood had op de Europese bevolking.

Veel mensen denken dat de Zwarte Dood enkel en alleen voorkwam in Europa. Dit is onjuist. De Zwarte Dood is waarschijnlijk ontstaan in Azië. We kunnen de pest zelfs een mondiaal fenomeen noemen. De pest verspreidde zich namelijk ook in Azië en Afrika. Uiteindelijk zal de pest zich zelfs naar Amerika verspreiden door de Columbiaanse uitwisseling.

Zoals eerder vermeld is de Zwarte Dood waarschijnlijk in Azië ontstaan. Onderzoekers hebben graven gevonden in Kirgizië waar duidelijk, op de grafstenen, een "pestilentie" wordt vermeld. Door DNA-onderzoek hebben wetenschappers kunnen bepalen dat de pestilentie in kwestie inderdaad de pest is. De graven worden echter gedateerd in 1338. Dat is bijna een decennium voor de Zwarte Dood in Europa. Onderzoekers zijn er zeker van dat dit de oorsprong van de Zwarte Dood was (Zie bron 1).

De pest verspreidde zich ook in Noord-Afrika. Ibn Hajar schreef hier in de 15de eeuw nog een aantal belangrijke werken over. Hierin schrijft hij over de effecten van de pest op de mens en ook op de maatschappij (Zie bron 2).

De pest heeft echter geen eenmalige uitbraak gekend. De pestuitbraken begonnen al heel vroeg, in de klassieke oudheid. Ze zijn een soort continuïteit gebleven door de tijd heen. Vandaag de dag zien we soms nog pestuitbraken in Azië voorkomen. In de westerse wereld zijn meeste mensen echter imuun geworden aan de ziekte.

Waarom zit de Zwarte Dood in onze canon?

De Zwarte Dood had effecten op alle maatschappelijke domeinen over de hele wereld.

Politiek:

Door de pest verzwakte de macht van het Mongoolse rijk, waardoor anderen, zoals de Ottomanen, dit machtsvacuüm konden opvullen. In China leidde de verzwakking van de economie door de pest tot het vallen van de Yuan-dynastie en het opkomen van de bekende Ming-dynastie.

Sociaal:

Hoewel er weinig bekend is over de effecten van de pest op Afrika, kunnen we wel zeggen dat dit zonder twijfel heeft gezorgd voor sociale wanorde. In India zorgde de pest voor aanzienlijke veranderingen in de sociale structuur. Zo trof de pest de steden heel hard, wat een migratie naar het platteland stimuleerde.

Economisch:

In de islamitische wereld werd de economie hard getroffen door een forse stijging van de arbeidstekorten. Dit zorgde ervoor dat de landbouw en ambachtelijke productie zwaar te lijden. Ook langs de Zijderoute ging het minder goed door het hoge sterftecijfer onder handelaars.

Cultureel:

In China leidde de pest tot een hernieuwde nadruk op traditionele geneeskunde en een grotere afhankelijkheid van religieuze en culturele rituelen om ziekte te bestrijden. Er was ook een toename in literatuur en kunst die de gevolgen van de pest weergaven en de kwetsbaarheid van het leven benadrukten. 

Elke samenleving heeft in het verleden te maken gekregen met de pest. Daarom vinden wij het belangrijk dat dit een plaatsje krijgt in de wereldcanon.

Link met de minimumdoelen

08.01

De leerlingen bouwen een historisch referentiekader op met structuurbegrippen, scharnierpunten en kenmerken eigen aan de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.

Bij het bespreken van de Zwarte Dood kunnen we makkelijk de link leggen met minimumdoel 08.01. De leerlingen passen simpelweg structuurbegrippen toe en situeren de Zwarte Dood in tijd (zoals eeuw, decennium en continuïteit) en ruimte (zoals lokaal en mondiaal).

08.02

De leerlingen lichten verbanden toe tussen de maatschappelijke domeinen voor westerse en niet-westerse samenlevingen uit de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.

De leerlingen kunnen verschillende bronnen over de Zwarte Dood bestuderen van verschillende samenlevingen en daarna per samenleving de kenmerken noteren per maatschappelijk domein (zoals sociaal en economisch). Daarna kunnen ze de verschillende samenlevingen vergelijken en zien wat de verschillen en gelijkenissen zijn met betrekking tot de effecten van de Zwarte Dood.

08.04

De leerlingen vergelijken kenmerken van bestudeerde samenlevingen in eenzelfde periode en tussen periodes.

De leerlingen kunnen verschillende bronnen over de Zwarte Dood bestuderen van verschillende samenlevingen. Daarna kunnen ze de verschillende samenlevingen vergelijken en zien wat de verschillen en gelijkenissen zijn. De leerlingen sommen hierbij ook kenmerken van samenlevingen op (zoals de Columbiaanse uitwisseling en ambachtelijk).

Begrippenlijst

• Ambachtelijk = Iets dat gemaakt is met de hand door ambachtslui.
• Columbiaanse uitwisseling = Uitwisseling van planten, dieren, ziekten en culturen tussen de Oude Wereld en de Nieuwe Wereld na de ontdekking van Amerika in 1492.
• Continuïteit = Voortgang van tijd zonder veranderingen.
• Decennium = Een aaneengeslotenn periode van 10 jaar.
• Economisch = Alles wat te maken heeft met geld, verdiensten en verliezen.
• Eeuw = Een aaneengesloten periode van 100 jaar.
• Lokaal = Plaatselijk, in een kleine omgeving.
• Mondiaal = Over de hele wereld.
• Sociaal = Alles wat te maken heeft met de mens, de maatschappelijke groepen en hun relaties met elkaar.
• Zwarte Dood = Een pestpandemie die in de 14de eeuw de wereld teisterde.

Bronnen